Ολοκληρώθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου η "Συνάντηση στη Νάξο",
συνάντηση-επικοινωνία ερευνητών, μελετητών, αναγνωστών και φίλων του π.
Φλέα.
Το π. Φλέα συμπληρώνει φέτος, το 2012, 9 χρόνια έκδοσης. Το γνωρίζετει όλοι ότι, εν πολλοίς, είναι μια δουλειά χειροποίητη, που σημαίνει ότι εκ των πραγμάτων ακολουθεί διαφορετικούς ρυθμούς και τόνους από άλλες εκδόσεις αυτού του είδους. Θελήσαμε λοιπόν, με τον δικό μας τρόπο, να γιορτάσουμε τα 9 χρόνια του περιοδικού διοργανώνοντας τη "Συνάντηση στη Νάξο".
Δεν θέλουμε να είναι και δεν είναι προκαθορισμένη η θεματολογία της "Συνάντησης". Την θεματολογία την συνθέτουν τα ενδιαφέροντα των ερευνητών και των μελετητών καθώς και συνεργασίες με άλλους ανάλογους με τον Ιστορικό Όμιλο φορείς.
Σκοπός είναι να αποτελέσει η "Συνάντηση στη Νάξο", κάθε χρόνο, δημόσιο βήμα για όποιον θέλει να συμμετέχει στους προβληματισμούς του π. Φλέα, να προτείνει θέματα από τα δικά του επιστημονικά ενδιαφέροντα, να αναφερθεί και να προβάλλει τοπικά θέματα, της Νάξου, των Κυκλάδων, του Αιγαίου και γενικότερα προβληματισμούς, σκέψεις, απόψεις, έρευνες και μελέτες που αφορούν στην εξέλιξη της Ελληνικής κοινωνίας.
Ήδη η ποικιλία των φετεινών εκδηλώσεων είναι ενδεικτική των προθέσεων μας.
Ποιοι έλαβαν μέρος ως ομιλητές και ποια τα θέματά τους;
Τη Δευτέρα 3 Σεπτεμβρίου το θέμα του ιστορικού Θανάση Κωτσάκη ήταν "Όψεις του πολιτισμικού φαινομένου της όσμωσης μεταξύ Ελλήνων Ορθοδόξων και Δυτικών στη νήσο Νάξο (13ος-20ος αι.). Ο Θ. Κωτσάκης εξέτασε τις σχέσεις και τις επιδράσεις μεταξύ Ελλήνων Ορθοδόξων και Δυτικών από τον 13ο αι. (Λατινοκρατία και Ελληνο-Λατινική Ανατολή) και τις μορφές που αυτήν η εξέλιξη έλαβε μέχρι και τον πρόσφατο 20ο αι.
Την Τρίτη 4 Σεπτεμβρίου, ο αρχιτέκτονας Στέλιος Ν. Μαρινάκης έθεσε το θέμα «Η ανώνυμη αρχιτεκτονική στη Νάξο». "Η ανώνυμη αρχιτεκτονική, με τη μαρτυρία της, μας δείχνει τη σχέση του κατοίκου με το περιβάλλον στο οποίο ζει και το διαμορφώνει με τις παρεμβάσεις του. Δηλώνει επίσης τη γνώση του και την ικανότητά του να ικανοποιεί τις ανάγκες του κατασκευάζοντας ένα αρμονικό τοπίο που συνάδει με τη φύση που το περιβάλλει και δημιουργεί την ανθρωπογενή φύση. Γίνεται ένα στοιχείο αναφοράς, σύγκρισης και έμπνευσης για κάθε περίοδο της τοπικής κουλτούρας και μπορεί να υπερβεί τα κλειστά όρια του τόπου που την δημιουργεί", (Στ. Ν. Μαρινάκης).
Την Πέμπτη 6 Σεπτεμβρίου η αρχαιολόγος του Υ. ΠΑΙ. Θ. Π. Α κ. Μαρία Λένη αναφέρθηκε στις, "Αποκαταστάσεις της Διεύθυνσης αναστήλωσης νεώτερων και σύγχρονων μνημείων του Υ. ΠΑΙ. Θ. Π. Α. στα νεώτερα κτήρια της Νάξου". Η ίδια τονίζει ότι "η αναστήλωση των νεώτερων μνημείων και σύγχρονων μνημείων διασώζει τη συνέχεια της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, ιδιαίτερα σ' ένα νησί με αδιάσπαστη ιστορική συνέχεια όπως η Νάξος και προάγει την αρχιτεκτονική εξέλιξη της περιοχής. Τα νεώτερα κτήρια συμβάλλουν στην εκτίμηση της ιστορικής αξίας της περιοχής και προβάλλουν τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες της".
Την Παρασκευή 7 Σεπτεμβρίου η βυζαντινολόγος Αλεξάνδρα Κωσταρέλλη αξιοποίησε τη μαρτυρία που μας έρχεται από τους βυζαντινούς ναούς της Νάξου: "Το σύνθρονο και ο επισκοπικός θρόνος στους ναούς της Νάξου". Πρόκειται για σύνηθες χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό στοιχείο στους ναούς της Νάξου που ανάγεται στην πρωτοβυζαντινή περίοδο. Στη Νάξο το συναντάμε και στους μετέπειτα βυζαντινούς χρόνους. Όμως, παρά την ιστορικότητα αυτού του αρχιτεκτονικού στοιχείου, παρά το ότι συνιστά ένα από τα ιδιαίτερα στοιχεία των βυζαντινών ναών του νησιού, παραμένει άγνωστο στην πλειονότητα των Ναξιωτών, αλλά και από την βιβλιογραφία οι πληροφορίες που διαθέτουμε είναι πενιχρές.
Το Σάββατο 8 Σεπτεμβρίου, ο ιστορικός Δημήτρης Δημητρόπουλος, Ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ανέπτυξε το θέμα του "Τα σπίτια, η θάλασσα, οι πειρατές: κάποιες σκέψεις για τη θέση των Κυκλαδίτικων οικισμών". Ο σημαντικότερος ερευνητής και μελετητής της αιγαιακής κοινωνίας από τον 16ο έως και τον 19ο αι., μετά τον Ben Slot. Με αφορμή την ανακάλυψη αρχειακών πηγών για τις σχέσεις των νησιωτών με τους πειρατές, μας έδωσε μια άγνωστη μέχρι σήμερα διάσταση της "συμβίωσης" νησιωτών και πειρατών, της συμπεριφοράς των μεν και των δε, και τελικά της διαμόρφωσης της κοινωνίας των Κυκλαδίτικων οικισμών. Από τις μελέτες του Δημήτρη Δημητρόπουλου μπορούμε να γνωρίζουμε μια ιστορική περίοδο μακράς διάρκειας στην οποία διαμορφώνονται μορφές της καθημερινής μας συμπεριφοράς, οι συνήθειες, η αυτοδιοίκηση, το εμπόριο, οι αγορές, η οικιστική δόμηση, δηλαδή η θεσμική συγκρότηση των νησιωτικών κοινωνιών.
Τη Δευτέρα 10 Σεπτεμβρίου, ο Κωνσταντίνος Αντ. Κατσουρός περνάει στη σημερινή Ελλάδα, και προσπαθεί να ερμηνεύσει τη σημερινή κρίση της Ελληνικής πραγματικότητας προτείνοντας ως θέμα: "Πολιτικός δεσποτισμός και το Κίνημα της Αλληλεγγύης στην Ελλάδα, την εποχή της κρίσης". "Το θέμα που σας προτείνω να συζητήσουμε εντάσσεται σε συγκεκριμένες πολιτιστικές, οικονομικές και πολιτικές σχέσεις στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, σχετίζεται άμεσα με την "τύχη", το μέλλον, την εξέλιξη πόρων και πηγών, των παραγωγικών και πολιτισμικών δυνατοτήτων της ελληνικής κοινωνίας ζωτικής σημασίας για την παραγωγή και αναπαραγωγή αυτής της κοινωνίας στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειται δηλαδή για τη σύγκρουση μεταξύ αντιπάλων δυνάμεων που αγωνίζονται, οι μεν για την οικειοποίηση των εμπραγμάτων, των εργασιακών, των συνταγματικών δικαιωμάτων της Ελληνικής κοινωνίας και επιχειρούν να χειραγωγήσουν ή και να ιδιοποιηθούν τις δυνατότητες παραγωγής και αναπαραγωγής αυτής της κοινωνίας, στους κόλπους αυτής της κοινωνίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, από την άλλη μεριά, εκείνοι που αγωνίζονται να διατηρήσουν και να αναπτύξουν τις δυνατότητες παραγωγής και αναπαραγωγής της Ελληνικής κοινωνίας [...]".
Σάββατο 15 Σεπτεμβρίου, και ο Ben Slot φέρνει στο φως νέες αρχειακές πηγές, με την ομιλία του «Τ' Αγγίδια. Τελευταία παρουσία της Βενετίας στις Κυκλάδες». Μέσα από νέες μαρτυρίες ξεδιπλώνεται η Ναξιακή κοινωνία από τον 16ο μέχρι και τον 18ο αι. Πλούσιοι και φτωχοί, άρχοντες, κληρικοί, κοπιαστές, και η Βενετία, οι ποικίλες σχέσεις που αναπτύσσει με την τοπική κοινωνία και οι επιδράσεις της σ' αυτήν, στα μνημεία που διασώθηκαν μέχρι σήμερα και ζωντανεύουν μέσα από την εξιστόρηση του λαμπρού ιστορικού, αλλά και από τα τοπωνύμια που και σήμερα βρίσκονται σε καθημερινή χρήση.
Ειδική αναφορά πρέπει να γίνει στο τριήμερο, 28, 29 και 30 Σεπτεμβρίου με θέμα "Οι Σκοτεινοί Αιώνες στη Νάξο, 8ος-9ος αι.".
Στη "Συνάντηση" αυτή μας τίμησαν με την παρουσία τους και τη συμμετοχή του η κ. Ελεωνόρα Κουντούρα-Γαλάκη, Κύρια Ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, ο Πολιτικός Επιστήμονας, συνεργάτης της βιβλιοθήκης της Ιεράς Συνόδου κ. Γ. Τσούτσος, ο κ. Βασίλης Χρηστίδης, καθηγητής της Αραβικής Ιστορίας στα Πανεπιστήμια Columbia (Η. Π. Α) και Ιωαννίνων, στη συνεργασία του οποίου οφείλουμε αυτή τη "Συνάντηση". Ελπίζουμε, και θα προσπαθήσουμε γι' αυτό, η τωρινή συνεργασία να έχει συνέχεια.
Για ποιούς λόγους αυτή η μακρά διάρκεια στην ιστορία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την περίοδο που από τον 8ο μέχρι και τα μέσα του 9ου αι., και για ορισμένες περιοχές, όπως η δική μας, μέχρι και τον 10ο, προσδιορίζεται από τους ιστορικούς ως "σκοτεινοί αιώνες"; Απλούστατα για το λόγο ότι οι πηγές τις οποίες έχουν στη διάθεσή τους οι ιστορικοί σπανίζουν, και οι πληροφορίες που φθάνουν ως εμάς είναι πάρα πολύ περιορισμένες.
Ωστόσο ένας από τους ιστορικούς, ο αείμνηστος Νίκος Οικονομίδης, στον "Πρόλογο" του, στο έργο της κ. Ελ. Κουντούρα-Γαλάκη "Ο βυζαντινός κλήρος και η κοινωνία των σκοτεινών αιώνων", μας παρουσιάζει με σαφήνεια αυτή την περίοδο: σ' αυτή τη χρονική διάρκεια η ρωμαϊκή αυτοκρατορία της Ανατολής, γράφει, "αποκόπηκε οριστικά από το υστερορωμαϊκό παρελθόν της, και μέσα από τη μεγάλη κρίση της Εικονομαχίας, απέκτησε τη χαρακτηριστικά βυζαντινή μορφή της. Οι οικονομικές και κοινωνικές δομές άλλαξαν ουσιαστικά, οι μεγάλες πόλεις και τα μνημεία τους εγκαταλείφθηκαν, οι άνθρωποι άλλαξαν ιδεώδη και ιδεολογία. Ο αρχαίος κόσμος που κλονιζόταν από αιώνες εξαφανίστηκε οριστικά. Στη θέση του εμφανίστηκαν νέες πραγματικότητες. Κι αυτός ο Μεσαίωνας, όπως και κάθε άλλος, υπήρξε γόνιμος. [...] βλέπουμε μια κοινωνία με τα δικά της προβλήματα και τις δικές της αντιπαλότητες, που εκφράζονται και μέσα από ιδεολογικές συγκρούσεις [...] Οι κοινωνικές αντιθέσεις που υπήρχαν ήδη από τον 7ο αι. ενσωματώνονται στα προβλήματα του πολυτάραχου 8ου. Η αριστοκρατία, ο στρατός (και μάλιστα ο "λαϊκός" στρατός των θεμάτων), η εκκλησία, αποτελούν τις ομάδες που θα συγκεντρώσουν τη λαϊκή υποστήριξη και θα την κατευθύνουν. Αυτούς τους παράγοντες θα χρησιμοποιήσουν και θα προσπαθήσουν να διαμορφώσουν οι αυτοκράτορες κατά την εφαρμογή της πολιτικής τους. Και αυτοί οι παράγοντες θα επιδιώξουν να επηρεάσουν την κορυφή της εξουσίας, ενίοτε προωθώντας δικούς τους υποψήφιους για το θρόνο".
Μέσα σε δέκα αράδες ο Ν. Οικονομίδης μας "πρόσφερε" τρεις αιώνες γεμάτους από συμβάντα που μετέβαλλαν τη φυσιογνωμία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτός ο άνθρωπος τιμούσε την Ιστορία.
Μαρτυρία σημαντική για την περίοδο αυτή, των σκοτεινών αιώνων, αποτελεί ο πλούσιος ζωγραφικός ανεικονικός διάκοσμος στους βυζαντινούς ναούς της Νάξου. Οι ιστορικοί ερίζουν: στην αποδοχή της εικονομαχίας από τον κλήρο, τους άρχοντες και το λαό της Νάξου οφείλεται ο πλούσιος ανεικονικός διάκοσμος; Μήπως πρόκειται για επιβίωση πρωτοχριστιανικής (πρωτοβυζαντινής) επίδρασης; Ή, όπως έχει υποστηριχτεί, σχετίζεται με την αραβική παρουσία στη Νάξο; Μπορεί να υπάρχει κάποια άλλη υπόθεση προς έρευνα; Πιθανόν.
Από τα βυζαντινά μνημεία της Νάξου φθάνουν ως εμάς ειδήσεις για την περίοδο των σκοτεινών αιώνων. Από το βυζαντινό κάστρο τ' Απαλίρου. Από τις Μέλανες, από το ναό του Αγίου Γεωργίου, οπού μαρτυρείται, μεταξύ των άλλων, το πέρασμα από την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο στην πρωτοβυζαντινή, και στη συνέχεια στον ανεικονικό διάκοσμο. Από την Αγία Κυριακή στην Καλλονή, στ' Απεράθου, από τον Άγιο Αρτέμιο στο Σαγκρί, από τον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο στ' Αδησαρού, αλλά και από το μεγαλύτερο μέρος των βυζαντινών ναών της Νάξου που περιλαμβάνουν στο ζωγραφικό τους σύνολο ανεικονικό διάκοσμο. Περίφημοι είναι οι σταυροί στην Παναγία την Πρωτόθρονο, στο Χαλκεί. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι όλοι οι ναοί, που αγιογραφούνται από τον 8ο αι. και μετά και πριν τον 11ο αιώνα, περιλαμβάνουν στο ζωγραφικό τους σύνολο ανεικονικό διάκοσμο. Την εποχή αυτή, των σκοτεινών αιώνων, η Νάξος συνδέεται με την Κρήτη, με την ηγεμονία των Αράβων από την Ισπανία, που κατέλαβαν την Κρήτη και ίδρυσαν εκεί το ονομαστό Εμιράτο τους. Αρκετά τα τοπωνύμια στη Νάξο που πιθανολογούμε ότι συνδέονται με την περίοδο αυτή.
Παρά τον πλούτο των μαρτυριών από το ζωγραφικό διάκοσμο των ναών της Νάξου, αυτή η περίοδος των σκοτεινών αιώνων δεν έχει αναδειχθεί και δεν κατέχει ισότιμη θέση σε σχέση με άλλες ιστορικές περιόδους στη συλλογική μνήμη των Ναξιωτών. Μπορώ να ισχυριστώ ότι δεν αποτελεί συστατικό της ιστορικής φυσιογνωμίας του νησιού, δεν αποτελεί δηλαδή στοιχείο της ιστορικής και πολιτιστικής ταυτότητας της Νάξου. Τα περισσότερα από τα μνημεία αυτά κινδυνεύουν άμεσα με ολοσχερή καταστροφή.
Στον Ιστορικό Όμιλο μια ιστορική περίοδος όπως αυτή, δεν μπορούσε να μας αφήσει ασυγκίνητους. Είχαμε ήδη θίξει το θέμα αυτό από τις στήλες του π. Φλέα. Ήταν ζήτημα χρόνου. Οι συζητήσεις, η συγκυρία των καλοκαιρινών ημερών, η επίσκεψη με τον κ. Β. Χρηστίδη στην ιδιαίτερα γνώριμη σ' εμάς Αγ. Κυριακή, μας οδήγησαν στην οργάνωση αυτής της εκδήλωσης. Είναι η πρώτη φορά, εδώ στη Νάξο, που εμπεριστατωμένα και ανεξάρτητα από την αρχαιολογική οπτική και γραφή, αντιμετωπίζεται αυτή η ιστορική περίοδος της Ναξιακής ιστορίας ως μέρος της ιστορίας της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, και ως αναπόσπαστο χαρακτηριστικό στοιχείο της τοπικής ιστορίας, της πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ταυτότητας της Νάξου.
Υποσχόμαστε να συνεχίσουμε αυτή την προσπάθεια.
Παραπάνω αναφερθήκαμε στους ομιλητές. Να παρακολουθήσουμε και τα θέματά τους:
Παρασκευή 28 Σεπτεμβρίου, Γ. Τσούτσος, Πολιτικός Επιστήμων, Συνεργάτης Βιβλιοθήκης Ιεράς Συνόδου,
«Ο ναυτικός πόλεμος στο Αιγαίο στους σκοτεινούς αιώνες: το υγρόν πυρ».
Σάββατο 29 Σεπτεμβρίου, Ελεωνόρα Κουντούρα-Γαλάκη, Ιστορικός, Ερευνήτρια (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών),
«Φυσικά ναξιώτικα χαρακτηριστικά από την αρχαιότητα και οι προσαρμογές τους στη μεσαιωνική εικονομαχική πραγματικότητα».
Κυριακή 30 Σεπτεμβρίου, Β. Χρηστίδης, τ. καθηγητής Αραβικής Ιστορίας Πανεπιστημίων Columbia και Ιωαννίνων, Διευθυντής του Ινστιτούτου Ελληνο-ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών,
«Οι σχέσεις της Νάξου με το Εμιράτο της Κρήτης (9ος-10ος αι.)».
Παράλληλα θα λειτουργήσει μικρή ναυτική έκθεση με ομοιώματα μερών του δρόμωνα και ενός μηχανήματος για την εκτόξευση του υγρού πυρός.
Χώρος εκδηλώσεων
αμφιθέατρο Ιάκ. Καμπανέλλης, στις 7.30 μ.μ.
Στο πλαίσιο της "Συνάντησης στη Νάξο":
Σάββατο 29 Σεπτεμβρίου, Εκδρομή στο Χαλκεί και στη Μονή, στη Παναγία την Πρωτόθρονο, στον Άγιο Γεώργιο το Διασορίτη και την Παναγία Δροσιανή.
Κυριακή 30 Σεπτεμβρίου, Εκδρομή στην Αγία Κυριακή, στην τοποθεσία Καλλονή, στ' Απεράθου, στο περίφημο μνημείο από την εποχή της Εικονομαχίας στη Νάξο.
Ώρα αναχώρησης 9.30 π.μ.
από τις Τρεις Εκκλησιές-Αγία Θεοδοσία, στη Χώρα
Το κοινό που παρακολούθησε τη "Συνάντηση" ήταν ολιγάριθμο, αλλά η παρουσία του ιδιαίτερα ζωντανή, και οι ερωτήσεις προς τους ομιλητές τις περισσότερες φορές εύστοχη. Οι ομιλίες θα δημοσιευτούν στο περιοδικό Φλέα, αλλά και σε ειδική έκδοση.
Ευχαριστούμε ακόμα μια φορά όσους συμμετείχαν κι εκείνους που με την συνδρομή τους συνεισέφεραν στην επιτυχή ολοκλήρωση της "Συνάντησης 2012".
Ναξία 5 του Οκτώβρη του σωτηρίου έτους 2012
Κωνσταντίνος Αντ. Κατσουρός
Το π. Φλέα συμπληρώνει φέτος, το 2012, 9 χρόνια έκδοσης. Το γνωρίζετει όλοι ότι, εν πολλοίς, είναι μια δουλειά χειροποίητη, που σημαίνει ότι εκ των πραγμάτων ακολουθεί διαφορετικούς ρυθμούς και τόνους από άλλες εκδόσεις αυτού του είδους. Θελήσαμε λοιπόν, με τον δικό μας τρόπο, να γιορτάσουμε τα 9 χρόνια του περιοδικού διοργανώνοντας τη "Συνάντηση στη Νάξο".
Δεν θέλουμε να είναι και δεν είναι προκαθορισμένη η θεματολογία της "Συνάντησης". Την θεματολογία την συνθέτουν τα ενδιαφέροντα των ερευνητών και των μελετητών καθώς και συνεργασίες με άλλους ανάλογους με τον Ιστορικό Όμιλο φορείς.
Σκοπός είναι να αποτελέσει η "Συνάντηση στη Νάξο", κάθε χρόνο, δημόσιο βήμα για όποιον θέλει να συμμετέχει στους προβληματισμούς του π. Φλέα, να προτείνει θέματα από τα δικά του επιστημονικά ενδιαφέροντα, να αναφερθεί και να προβάλλει τοπικά θέματα, της Νάξου, των Κυκλάδων, του Αιγαίου και γενικότερα προβληματισμούς, σκέψεις, απόψεις, έρευνες και μελέτες που αφορούν στην εξέλιξη της Ελληνικής κοινωνίας.
Ήδη η ποικιλία των φετεινών εκδηλώσεων είναι ενδεικτική των προθέσεων μας.
Ποιοι έλαβαν μέρος ως ομιλητές και ποια τα θέματά τους;
Τη Δευτέρα 3 Σεπτεμβρίου το θέμα του ιστορικού Θανάση Κωτσάκη ήταν "Όψεις του πολιτισμικού φαινομένου της όσμωσης μεταξύ Ελλήνων Ορθοδόξων και Δυτικών στη νήσο Νάξο (13ος-20ος αι.). Ο Θ. Κωτσάκης εξέτασε τις σχέσεις και τις επιδράσεις μεταξύ Ελλήνων Ορθοδόξων και Δυτικών από τον 13ο αι. (Λατινοκρατία και Ελληνο-Λατινική Ανατολή) και τις μορφές που αυτήν η εξέλιξη έλαβε μέχρι και τον πρόσφατο 20ο αι.
Την Τρίτη 4 Σεπτεμβρίου, ο αρχιτέκτονας Στέλιος Ν. Μαρινάκης έθεσε το θέμα «Η ανώνυμη αρχιτεκτονική στη Νάξο». "Η ανώνυμη αρχιτεκτονική, με τη μαρτυρία της, μας δείχνει τη σχέση του κατοίκου με το περιβάλλον στο οποίο ζει και το διαμορφώνει με τις παρεμβάσεις του. Δηλώνει επίσης τη γνώση του και την ικανότητά του να ικανοποιεί τις ανάγκες του κατασκευάζοντας ένα αρμονικό τοπίο που συνάδει με τη φύση που το περιβάλλει και δημιουργεί την ανθρωπογενή φύση. Γίνεται ένα στοιχείο αναφοράς, σύγκρισης και έμπνευσης για κάθε περίοδο της τοπικής κουλτούρας και μπορεί να υπερβεί τα κλειστά όρια του τόπου που την δημιουργεί", (Στ. Ν. Μαρινάκης).
Την Πέμπτη 6 Σεπτεμβρίου η αρχαιολόγος του Υ. ΠΑΙ. Θ. Π. Α κ. Μαρία Λένη αναφέρθηκε στις, "Αποκαταστάσεις της Διεύθυνσης αναστήλωσης νεώτερων και σύγχρονων μνημείων του Υ. ΠΑΙ. Θ. Π. Α. στα νεώτερα κτήρια της Νάξου". Η ίδια τονίζει ότι "η αναστήλωση των νεώτερων μνημείων και σύγχρονων μνημείων διασώζει τη συνέχεια της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, ιδιαίτερα σ' ένα νησί με αδιάσπαστη ιστορική συνέχεια όπως η Νάξος και προάγει την αρχιτεκτονική εξέλιξη της περιοχής. Τα νεώτερα κτήρια συμβάλλουν στην εκτίμηση της ιστορικής αξίας της περιοχής και προβάλλουν τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες της".
Την Παρασκευή 7 Σεπτεμβρίου η βυζαντινολόγος Αλεξάνδρα Κωσταρέλλη αξιοποίησε τη μαρτυρία που μας έρχεται από τους βυζαντινούς ναούς της Νάξου: "Το σύνθρονο και ο επισκοπικός θρόνος στους ναούς της Νάξου". Πρόκειται για σύνηθες χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό στοιχείο στους ναούς της Νάξου που ανάγεται στην πρωτοβυζαντινή περίοδο. Στη Νάξο το συναντάμε και στους μετέπειτα βυζαντινούς χρόνους. Όμως, παρά την ιστορικότητα αυτού του αρχιτεκτονικού στοιχείου, παρά το ότι συνιστά ένα από τα ιδιαίτερα στοιχεία των βυζαντινών ναών του νησιού, παραμένει άγνωστο στην πλειονότητα των Ναξιωτών, αλλά και από την βιβλιογραφία οι πληροφορίες που διαθέτουμε είναι πενιχρές.
Το Σάββατο 8 Σεπτεμβρίου, ο ιστορικός Δημήτρης Δημητρόπουλος, Ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ανέπτυξε το θέμα του "Τα σπίτια, η θάλασσα, οι πειρατές: κάποιες σκέψεις για τη θέση των Κυκλαδίτικων οικισμών". Ο σημαντικότερος ερευνητής και μελετητής της αιγαιακής κοινωνίας από τον 16ο έως και τον 19ο αι., μετά τον Ben Slot. Με αφορμή την ανακάλυψη αρχειακών πηγών για τις σχέσεις των νησιωτών με τους πειρατές, μας έδωσε μια άγνωστη μέχρι σήμερα διάσταση της "συμβίωσης" νησιωτών και πειρατών, της συμπεριφοράς των μεν και των δε, και τελικά της διαμόρφωσης της κοινωνίας των Κυκλαδίτικων οικισμών. Από τις μελέτες του Δημήτρη Δημητρόπουλου μπορούμε να γνωρίζουμε μια ιστορική περίοδο μακράς διάρκειας στην οποία διαμορφώνονται μορφές της καθημερινής μας συμπεριφοράς, οι συνήθειες, η αυτοδιοίκηση, το εμπόριο, οι αγορές, η οικιστική δόμηση, δηλαδή η θεσμική συγκρότηση των νησιωτικών κοινωνιών.
Τη Δευτέρα 10 Σεπτεμβρίου, ο Κωνσταντίνος Αντ. Κατσουρός περνάει στη σημερινή Ελλάδα, και προσπαθεί να ερμηνεύσει τη σημερινή κρίση της Ελληνικής πραγματικότητας προτείνοντας ως θέμα: "Πολιτικός δεσποτισμός και το Κίνημα της Αλληλεγγύης στην Ελλάδα, την εποχή της κρίσης". "Το θέμα που σας προτείνω να συζητήσουμε εντάσσεται σε συγκεκριμένες πολιτιστικές, οικονομικές και πολιτικές σχέσεις στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, σχετίζεται άμεσα με την "τύχη", το μέλλον, την εξέλιξη πόρων και πηγών, των παραγωγικών και πολιτισμικών δυνατοτήτων της ελληνικής κοινωνίας ζωτικής σημασίας για την παραγωγή και αναπαραγωγή αυτής της κοινωνίας στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειται δηλαδή για τη σύγκρουση μεταξύ αντιπάλων δυνάμεων που αγωνίζονται, οι μεν για την οικειοποίηση των εμπραγμάτων, των εργασιακών, των συνταγματικών δικαιωμάτων της Ελληνικής κοινωνίας και επιχειρούν να χειραγωγήσουν ή και να ιδιοποιηθούν τις δυνατότητες παραγωγής και αναπαραγωγής αυτής της κοινωνίας, στους κόλπους αυτής της κοινωνίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, από την άλλη μεριά, εκείνοι που αγωνίζονται να διατηρήσουν και να αναπτύξουν τις δυνατότητες παραγωγής και αναπαραγωγής της Ελληνικής κοινωνίας [...]".
Σάββατο 15 Σεπτεμβρίου, και ο Ben Slot φέρνει στο φως νέες αρχειακές πηγές, με την ομιλία του «Τ' Αγγίδια. Τελευταία παρουσία της Βενετίας στις Κυκλάδες». Μέσα από νέες μαρτυρίες ξεδιπλώνεται η Ναξιακή κοινωνία από τον 16ο μέχρι και τον 18ο αι. Πλούσιοι και φτωχοί, άρχοντες, κληρικοί, κοπιαστές, και η Βενετία, οι ποικίλες σχέσεις που αναπτύσσει με την τοπική κοινωνία και οι επιδράσεις της σ' αυτήν, στα μνημεία που διασώθηκαν μέχρι σήμερα και ζωντανεύουν μέσα από την εξιστόρηση του λαμπρού ιστορικού, αλλά και από τα τοπωνύμια που και σήμερα βρίσκονται σε καθημερινή χρήση.
Ειδική αναφορά πρέπει να γίνει στο τριήμερο, 28, 29 και 30 Σεπτεμβρίου με θέμα "Οι Σκοτεινοί Αιώνες στη Νάξο, 8ος-9ος αι.".
Στη "Συνάντηση" αυτή μας τίμησαν με την παρουσία τους και τη συμμετοχή του η κ. Ελεωνόρα Κουντούρα-Γαλάκη, Κύρια Ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, ο Πολιτικός Επιστήμονας, συνεργάτης της βιβλιοθήκης της Ιεράς Συνόδου κ. Γ. Τσούτσος, ο κ. Βασίλης Χρηστίδης, καθηγητής της Αραβικής Ιστορίας στα Πανεπιστήμια Columbia (Η. Π. Α) και Ιωαννίνων, στη συνεργασία του οποίου οφείλουμε αυτή τη "Συνάντηση". Ελπίζουμε, και θα προσπαθήσουμε γι' αυτό, η τωρινή συνεργασία να έχει συνέχεια.
Για ποιούς λόγους αυτή η μακρά διάρκεια στην ιστορία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την περίοδο που από τον 8ο μέχρι και τα μέσα του 9ου αι., και για ορισμένες περιοχές, όπως η δική μας, μέχρι και τον 10ο, προσδιορίζεται από τους ιστορικούς ως "σκοτεινοί αιώνες"; Απλούστατα για το λόγο ότι οι πηγές τις οποίες έχουν στη διάθεσή τους οι ιστορικοί σπανίζουν, και οι πληροφορίες που φθάνουν ως εμάς είναι πάρα πολύ περιορισμένες.
Ωστόσο ένας από τους ιστορικούς, ο αείμνηστος Νίκος Οικονομίδης, στον "Πρόλογο" του, στο έργο της κ. Ελ. Κουντούρα-Γαλάκη "Ο βυζαντινός κλήρος και η κοινωνία των σκοτεινών αιώνων", μας παρουσιάζει με σαφήνεια αυτή την περίοδο: σ' αυτή τη χρονική διάρκεια η ρωμαϊκή αυτοκρατορία της Ανατολής, γράφει, "αποκόπηκε οριστικά από το υστερορωμαϊκό παρελθόν της, και μέσα από τη μεγάλη κρίση της Εικονομαχίας, απέκτησε τη χαρακτηριστικά βυζαντινή μορφή της. Οι οικονομικές και κοινωνικές δομές άλλαξαν ουσιαστικά, οι μεγάλες πόλεις και τα μνημεία τους εγκαταλείφθηκαν, οι άνθρωποι άλλαξαν ιδεώδη και ιδεολογία. Ο αρχαίος κόσμος που κλονιζόταν από αιώνες εξαφανίστηκε οριστικά. Στη θέση του εμφανίστηκαν νέες πραγματικότητες. Κι αυτός ο Μεσαίωνας, όπως και κάθε άλλος, υπήρξε γόνιμος. [...] βλέπουμε μια κοινωνία με τα δικά της προβλήματα και τις δικές της αντιπαλότητες, που εκφράζονται και μέσα από ιδεολογικές συγκρούσεις [...] Οι κοινωνικές αντιθέσεις που υπήρχαν ήδη από τον 7ο αι. ενσωματώνονται στα προβλήματα του πολυτάραχου 8ου. Η αριστοκρατία, ο στρατός (και μάλιστα ο "λαϊκός" στρατός των θεμάτων), η εκκλησία, αποτελούν τις ομάδες που θα συγκεντρώσουν τη λαϊκή υποστήριξη και θα την κατευθύνουν. Αυτούς τους παράγοντες θα χρησιμοποιήσουν και θα προσπαθήσουν να διαμορφώσουν οι αυτοκράτορες κατά την εφαρμογή της πολιτικής τους. Και αυτοί οι παράγοντες θα επιδιώξουν να επηρεάσουν την κορυφή της εξουσίας, ενίοτε προωθώντας δικούς τους υποψήφιους για το θρόνο".
Μέσα σε δέκα αράδες ο Ν. Οικονομίδης μας "πρόσφερε" τρεις αιώνες γεμάτους από συμβάντα που μετέβαλλαν τη φυσιογνωμία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτός ο άνθρωπος τιμούσε την Ιστορία.
Μαρτυρία σημαντική για την περίοδο αυτή, των σκοτεινών αιώνων, αποτελεί ο πλούσιος ζωγραφικός ανεικονικός διάκοσμος στους βυζαντινούς ναούς της Νάξου. Οι ιστορικοί ερίζουν: στην αποδοχή της εικονομαχίας από τον κλήρο, τους άρχοντες και το λαό της Νάξου οφείλεται ο πλούσιος ανεικονικός διάκοσμος; Μήπως πρόκειται για επιβίωση πρωτοχριστιανικής (πρωτοβυζαντινής) επίδρασης; Ή, όπως έχει υποστηριχτεί, σχετίζεται με την αραβική παρουσία στη Νάξο; Μπορεί να υπάρχει κάποια άλλη υπόθεση προς έρευνα; Πιθανόν.
Από τα βυζαντινά μνημεία της Νάξου φθάνουν ως εμάς ειδήσεις για την περίοδο των σκοτεινών αιώνων. Από το βυζαντινό κάστρο τ' Απαλίρου. Από τις Μέλανες, από το ναό του Αγίου Γεωργίου, οπού μαρτυρείται, μεταξύ των άλλων, το πέρασμα από την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο στην πρωτοβυζαντινή, και στη συνέχεια στον ανεικονικό διάκοσμο. Από την Αγία Κυριακή στην Καλλονή, στ' Απεράθου, από τον Άγιο Αρτέμιο στο Σαγκρί, από τον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο στ' Αδησαρού, αλλά και από το μεγαλύτερο μέρος των βυζαντινών ναών της Νάξου που περιλαμβάνουν στο ζωγραφικό τους σύνολο ανεικονικό διάκοσμο. Περίφημοι είναι οι σταυροί στην Παναγία την Πρωτόθρονο, στο Χαλκεί. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι όλοι οι ναοί, που αγιογραφούνται από τον 8ο αι. και μετά και πριν τον 11ο αιώνα, περιλαμβάνουν στο ζωγραφικό τους σύνολο ανεικονικό διάκοσμο. Την εποχή αυτή, των σκοτεινών αιώνων, η Νάξος συνδέεται με την Κρήτη, με την ηγεμονία των Αράβων από την Ισπανία, που κατέλαβαν την Κρήτη και ίδρυσαν εκεί το ονομαστό Εμιράτο τους. Αρκετά τα τοπωνύμια στη Νάξο που πιθανολογούμε ότι συνδέονται με την περίοδο αυτή.
Παρά τον πλούτο των μαρτυριών από το ζωγραφικό διάκοσμο των ναών της Νάξου, αυτή η περίοδος των σκοτεινών αιώνων δεν έχει αναδειχθεί και δεν κατέχει ισότιμη θέση σε σχέση με άλλες ιστορικές περιόδους στη συλλογική μνήμη των Ναξιωτών. Μπορώ να ισχυριστώ ότι δεν αποτελεί συστατικό της ιστορικής φυσιογνωμίας του νησιού, δεν αποτελεί δηλαδή στοιχείο της ιστορικής και πολιτιστικής ταυτότητας της Νάξου. Τα περισσότερα από τα μνημεία αυτά κινδυνεύουν άμεσα με ολοσχερή καταστροφή.
Στον Ιστορικό Όμιλο μια ιστορική περίοδος όπως αυτή, δεν μπορούσε να μας αφήσει ασυγκίνητους. Είχαμε ήδη θίξει το θέμα αυτό από τις στήλες του π. Φλέα. Ήταν ζήτημα χρόνου. Οι συζητήσεις, η συγκυρία των καλοκαιρινών ημερών, η επίσκεψη με τον κ. Β. Χρηστίδη στην ιδιαίτερα γνώριμη σ' εμάς Αγ. Κυριακή, μας οδήγησαν στην οργάνωση αυτής της εκδήλωσης. Είναι η πρώτη φορά, εδώ στη Νάξο, που εμπεριστατωμένα και ανεξάρτητα από την αρχαιολογική οπτική και γραφή, αντιμετωπίζεται αυτή η ιστορική περίοδος της Ναξιακής ιστορίας ως μέρος της ιστορίας της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, και ως αναπόσπαστο χαρακτηριστικό στοιχείο της τοπικής ιστορίας, της πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ταυτότητας της Νάξου.
Υποσχόμαστε να συνεχίσουμε αυτή την προσπάθεια.
Παραπάνω αναφερθήκαμε στους ομιλητές. Να παρακολουθήσουμε και τα θέματά τους:
Παρασκευή 28 Σεπτεμβρίου, Γ. Τσούτσος, Πολιτικός Επιστήμων, Συνεργάτης Βιβλιοθήκης Ιεράς Συνόδου,
«Ο ναυτικός πόλεμος στο Αιγαίο στους σκοτεινούς αιώνες: το υγρόν πυρ».
Σάββατο 29 Σεπτεμβρίου, Ελεωνόρα Κουντούρα-Γαλάκη, Ιστορικός, Ερευνήτρια (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών),
«Φυσικά ναξιώτικα χαρακτηριστικά από την αρχαιότητα και οι προσαρμογές τους στη μεσαιωνική εικονομαχική πραγματικότητα».
Κυριακή 30 Σεπτεμβρίου, Β. Χρηστίδης, τ. καθηγητής Αραβικής Ιστορίας Πανεπιστημίων Columbia και Ιωαννίνων, Διευθυντής του Ινστιτούτου Ελληνο-ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών,
«Οι σχέσεις της Νάξου με το Εμιράτο της Κρήτης (9ος-10ος αι.)».
Παράλληλα θα λειτουργήσει μικρή ναυτική έκθεση με ομοιώματα μερών του δρόμωνα και ενός μηχανήματος για την εκτόξευση του υγρού πυρός.
Χώρος εκδηλώσεων
αμφιθέατρο Ιάκ. Καμπανέλλης, στις 7.30 μ.μ.
Στο πλαίσιο της "Συνάντησης στη Νάξο":
Σάββατο 29 Σεπτεμβρίου, Εκδρομή στο Χαλκεί και στη Μονή, στη Παναγία την Πρωτόθρονο, στον Άγιο Γεώργιο το Διασορίτη και την Παναγία Δροσιανή.
Κυριακή 30 Σεπτεμβρίου, Εκδρομή στην Αγία Κυριακή, στην τοποθεσία Καλλονή, στ' Απεράθου, στο περίφημο μνημείο από την εποχή της Εικονομαχίας στη Νάξο.
Ώρα αναχώρησης 9.30 π.μ.
από τις Τρεις Εκκλησιές-Αγία Θεοδοσία, στη Χώρα
Το κοινό που παρακολούθησε τη "Συνάντηση" ήταν ολιγάριθμο, αλλά η παρουσία του ιδιαίτερα ζωντανή, και οι ερωτήσεις προς τους ομιλητές τις περισσότερες φορές εύστοχη. Οι ομιλίες θα δημοσιευτούν στο περιοδικό Φλέα, αλλά και σε ειδική έκδοση.
Ευχαριστούμε ακόμα μια φορά όσους συμμετείχαν κι εκείνους που με την συνδρομή τους συνεισέφεραν στην επιτυχή ολοκλήρωση της "Συνάντησης 2012".
Ναξία 5 του Οκτώβρη του σωτηρίου έτους 2012
Κωνσταντίνος Αντ. Κατσουρός
